De gemene deler? Hersenontsteking bij postinfectieuze moeheid
Na virusinfectie, of bacteriële infectie, kunnen mensen nog lang met moeheid kampen. Ook of zelfs wanneer dit een ogenschijnlijk milde infectie is geweest zonder heftige symptomen.
De wetenschap tast nog in het duister wat maakt dat een percentage van de mensen na infectieziekten als Q-koorts, Pfeiffer of Lyme met gezondheidsklachten, waaronder lichamelijke en cognitieve vermoeidheid, blijft kampen.
Long-COVID is de nieuwste toevoeging geworden aan de groep post-infectieuze fatigue syndromen, oftewel PIFS.
In dit artikel vind je een aantal speerpunten uit de lezing van wetenschappers Denise Visser en Brent Appelman waarin zij vertellen over hun onderzoek naar Long-COVID bij Amsterdam UMC. De hele video over de stand van zaken en de antwoorden op vragen uit het publiek vind je onderaan.
Ongekend moe en onbekend moe
Brent Appelman is als wetenschappelijk onderzoeker bij de Post-COVID kliniek terecht gekomen. Hij zag daar mensen die zo ziek werden van corona dat ze in het ziekenhuis moesten worden opgenomen, die zelfs aan de beademing werden gelegd, die langzaam beter werden en een hele mooie stijgende lijn lieten zien.
Maar, zo vertelt hij, begin 2021 ontstond er ook een ander beeld. Toen kwamen de eerste mensen op doorverwijzing binnen met onbegrepen klachten na corona. Mensen die geen stijgende lijn lieten zien en juist een ogenschijnlijk milde infectie hadden doorgemaakt. Vaak ook nog jonge mensen, werkend en in bloei van hun leven bevroren door een fenomeen dat nieuw lijkt maar niet is.
Want we hebben eerder ook Q-koorts gezien en wat dat kan doen. Brent haalt ook het voorbeeld aan van een kind op school dat na de Ziekte van Pfeiffer – wat bij de meeste mensen probleemloos overtrekt – niet meer mee kan doen op school vanwege de vermoeidheid. En ME-CVS waarbij al is aangetoond dat het aantal getroffenen groter is na Varicella Zoster of Influenza epidemieën, aldus Appelman.
Wat Long-COVID alleen al bijzonder maakt zijn de aantallen. Veel mensen hebben corona gehad en daarom is het aantal mensen met Long-COVID ook groot. Hoe groot precies en hoe groot het percentage precies, dat weet niemand. Maar hoe dan ook staat deze ziekte wel in de Top 50 en is de impact enorm.
Over de traagheid van de overheid en beschikbaarheid van onderzoeksgelden:
Dan heb je het over een ziekte in de Top 50, qua omvang vergelijkbaar met Parkinson en Multiple Sclerose. Maar bij Long-COVID heb je het ook eens nog vaak over jonge mensen.
Hieronder zie je alvast een fragment van de presentatie van Brent Appelman:
De drie speerpunten van zijn onderzoek zijn:
- Post-exertionele malaise.
- Mitochondriële functie.
- Auto-immuniteit.
Pas op met PEM!
Lees meer over Post-Exertionele Malaise (PEM) in dit artikel. Het komt ook terug in het eBoek over de verschillende soorten moeheid. Dit is een inspanningsintolerantie waarbij conditietraining averrechts uitpakt.
Bij Long-COVID, ook wel PASC genoemd, worden patiënten gezien waarbij sprake is van PEM.
Het is dan extra belangrijk om binnen de eigen grenzen te blijven om een langdurige terugval te voorkomen.
Over mitochondriën
Mitochondriën zijn organellen die de energie uit onze voeding omzetten in het energie-leverende molecuul ATP.
De MUSCLE-PASC studie
Bij dit onderzoek werden proefpersonen werden onderworpen aan een maximale fietstest, waarbij je zo hard moet trappen als je maar kan, en waarbij naast bloed ook een klein hapje spierweefsel (spierbiopt) werd afgenomen voor onderzoek.
Gewone mensen zijn na zo’n sportmiddagje gewoon even moe, misschien zelfs lekker moe. Maar mensen met Long-COVID, in het bijzonder met PEM, kunnen dan helemaal van de kaart zijn.
Er werd gekeken naar de spiervezels, naar eiwitophopingen of microclots, naar hoe het staat met de mitochondriën en met de immuuncellen en antilichamen in het bloed.
Toen ik aan het long-COVID onderzoek begon had ik als wetenschapper nog geen beeld bij PEM. Maar op het moment dat je dat voor de eerste keer echt ziet, ja daar schrik je van. Dat mensen zo vermoeid zijn dat ze gewoon niet meer weten wat links of rechts is.
De mensen die na een dag terug kwamen bij mij op de poli…je zag het licht uit zijn in de ogen. Dat viel me echt op. De ogen staan anders. Dat was een van de eerste dingen die mij echt opviel.
Op de resultaten hiervan moeten we nog even wachten, maar er zijn al plannen om dit onderzoek uit te breiden naar ME/CVS en andere post-infectieuze syndromen.
PET-scan toont hersenontsteking bij Long-COVID
Denise Visser werkt bij het Amsterdam UMC als wetenschappelijk onderzoeker. Zij houdt zich voornamelijk bezig met het in beeld brengen van hersenontsteking bij mensen met langdurige klachten na COVID-19 (die ziekte die wordt veroorzaakt door het coronavirus SARS-CoV2). Dat is onder andere moeheid, maar niet alleen dat. Daarom spreken we beter van een systeemziekte waarbij meerdere lichaamsfuncties kunnen zijn aangetast.
INTERMEZZO
In de wetenschappelijke literatuur worden diverse mechanismen aangewezen die verantwoordelijk kunnen zijn voor de langdurige pathologie die we zien bij Long-COVID. Deze spelen samen in meer of mindere mate een rol.
Denk hierbij aan: (1) Immuundysregulatie met of zonder reactivatie van pathogen zoals Epstein-Barr virus (EBV) en Humaan Herpesvirus 6 (HHV6). (2) Dysregulatie van het microbioom en viroom waaronder persisterend SARS-COV-2. (3) Auto-immuniteit en priming van immuuncellen door molecular mimicry (“kruisreacties”). (4) Microvasculaire bloedpropjes (“microclots”) en afwijkingen aan het endotheel. (5) Verstoorde neurologische signalering in de hersenstam en/of nervus vagus.
Zie onder “Verdere verdieping” geheel onder.
Bij Long-COVID, en ook bij andere post-infectieuze vermoeidheidssyndromen (PIFS), zijn er aanwijzingen voor een ontregeld immuunsysteem én een ontregeld zenuwstelsel. Denise focust hierbij vooral op de onrustige immuuncellen in de hersenen, een ontsteking dus. We spreken dan ook over een hersenontsteking of meer medisch over neuro-inflammatie.
Zowel bij QVS als MC/CVS kunnen verhoogde ontstekingsniveaus van cytokinen worden gemeten, maar niet altijd. Een eenduidige biomarker ontbreekt, wat het onderzoek niet makkelijker maakt. Op het Amsterdam UMC wordt de hersenontsteking daarom op meerdere manieren in kaart gebracht bij mensen met en zonder langdurige moeheid en cognitieve klachten na COVID-19.
Eén van de gebruikte beeldvormende technieken daarbij is een PET-scan met een radioactief gelabeld stofje dat de aanwezigheid van actieve immuuncellen inzichtelijk maakt en ze rood en geelgroen kleurt op het beeld (zie hiernaast). Des te feller de kleur, des te meer immuuncellen aanwezig zijn.
Je kunt het hele artikel waar deze afbeelding uit afkomstig is lezen op medRxiv. Op het moment van schrijven is dit artikel nog niet het reviewproces gepasseerd en officieel gepubliceerd. Het wordt alvast gedeeld ter kennisneming voor andere wetenschappers.
Deze eerste resultaten geven aanleiding tot vervolgonderzoek naar de link tussen neuro-inflammatie en Long-COVID klachten en het vergelijken van verschillende groepen mensen.
Een ontstoken brein
Boven: PET-scan van twee patiënten met Long COVID. Onder: Ter vergelijking de scans van drie gezonde mensen van vóór de Coronapandemie.
Image credit: Amsterdam UMC
De PET-scan hier is overigens een speciale scan die alleen nog in de onderzoekswereld wordt gebruikt en niet, of nog niet, in de kliniek op aanvraag beschikbaar is.
Dit UMC onderzoek wordt gefinancierd vanuit het ZonMw COVID-19 programma. Resterende onderzoeksvragen die nog aan bod moeten komen zijn o.a.:
- Hangt de aanwezigheid en mate van hersenontsteking samen met de klachten die mensen ervaren?
- Heeft iedereen met langdurige Long-COVID klachten deze hersenontsteking en is deze in alle gevallen net zo hoog als bij deze twee patiënten (76% en 121% verhoging door heel de hersenen)?
- Hangt de overactivatie van het immuunsysteem in de hersenen ook samen met een bepaalde disbalans tussen de verschillende componenten van het immuunsysteem aldaar?
- Hoe ziet de PET-scan eruit wanneer mensen wel corona hebben doorgemaakt, maar daaraan geen klachten hebben overgehouden?
- Hoe ziet de PET-scan eruit bij mensen. met andere post-infectieuze fatigue syndromen zoals ME/CVS, QVS, en post-Lyme?
- Kan, wanneer deze hersenontsteking aanwezig is en deze samenhangt met de gezondheidsklachten, ontstekingsremmende medicatie dan zorgen voor het afnemen van deze klachten?
Bekijk hier de presentaties van Brent en Denise
Je kunt de hele presentatie van deze twee onderzoekers zien in onderstaande video.
Op het YouTube kanaal van Q-uestion vind je nog meer video’s die je mogelijk interessant zal vinden. Sinds 2009 is Stichting Q-uestion de landelijke organisatie voor Q-koorts gericht op de uitwisseling van informatie, lotgenotencontact en belangenbehartiging.
Bronnen
Visser D, Golla SSV, Verfaillie SCJ, Coomans EM, Rikken RM, van de Giessen EM, et al. Long COVID is associated with extensive in-vivo neuroinflammation on [18F]DPA-714 PET. Posted on medRxiv, June 4, 2022.
Video met de titel ‘Bijeenkomst over neuroinflammatie huidige wetenschappelijke onderzoeken en ervaringen in de praktijk’ op het YouTube-kanaal van Q-uestion. Deze video is een opname van een bijeenkomst op 17 maart 2023 geupload naar YouTube op 5 april 2023.
Verdere verdieping
Davis HE, McCorkell L, Vogel JM, Topol EJ. Long COVID: major findings, mechanisms and recommendations. Nat Rev Microbiol. 2023 Mar;21(3):133-146. doi: 10.1038/s41579-022-00846-2. Epub 2023 Jan 13. Erratum in: Nat Rev Microbiol. 2023 Jun;21(6):408. PMID: 36639608; PMCID: PMC9839201.
Dit review is hier gratis te lezen. Hieronder vind je de samenvatting in het Nederlands.
SAMENVATTING
Lange COVID is een vaak slopende ziekte die voorkomt bij ten minste 10% van de ernstige infecties met het acute respiratoire syndroom coronavirus 2 (SARS-CoV-2). Er zijn meer dan 200 symptomen geïdentificeerd met gevolgen voor meerdere orgaansystemen.
Naar schatting zijn er wereldwijd minstens 65 miljoen mensen met langdurige COVID-19, en het aantal gevallen neemt dagelijks toe.
Biomedisch onderzoek heeft aanzienlijke vooruitgang geboekt bij het identificeren van verschillende pathofysiologische veranderingen en risicofactoren en bij het karakteriseren van de ziekte; verder hebben overeenkomsten met andere ziekten met een virale aanvang, zoals myalgische encefalomyelitis/chronisch vermoeidheidssyndroom en posturaal orthostatisch tachycardiesyndroom, de basis gelegd voor onderzoek op dit gebied.
In dit review wordt de huidige literatuur onderzocht en de belangrijkste bevindingen belicht, gekeken naar de overlap met andere aandoeningen, het wisselende begin van symptomen, de lange duur van COVID bij kinderen en de impact van vaccinaties.
Hoewel deze belangrijkste bevindingen van cruciaal belang zijn voor het begrijpen van lange COVID-19, zijn de huidige diagnostische en behandelingsopties onvoldoende, en moeten klinische onderzoeken prioriteit krijgen die zich richten op leidende hypothesen.
Om langdurig COVID-onderzoek te versterken, moeten toekomstige studies bovendien rekening houden met vooroordelen en problemen met SARS-CoV-2-testen, voortbouwen op onderzoek dat zich op het gebied van virussen heeft voorgedaan, gemarginaliseerde bevolkingsgroepen omvatten en patiënten op zinvolle wijze betrekken bij het hele onderzoeksproces.
Energietekort kan zich verschillend uiten
Meer artikelen over vermoeidheid
Slaap en neuroplasticiteit na een herseninfarct of TIA
Een herseninfarct of TIA kan ingrijpende gevolgen hebben voor iemands leven. Wist je dat slaap een cruciale rol speelt in het herstelproces? Slaap en neuroplasticiteit zijn de sleutel tot herstel na een (mini)beroerte.
Moe door medicijnen? Tijd voor een medicatiecheck!
Dit artikel is voor mensen die chronisch medicatie gebruiken en geen idee hebben of hun medicijngebruik het afgelopen jaar nog is beoordeeld. Hier lees je waarom een jaarlijkse medicatie checkup een goed idee is. Het artikel is ook interessant voor wie niet zelf medicijnen slikt, maar voor iemand zorgt die dat wel doet.
Hoe haal je energie uit voeding? De machinerie van je mitochondriën
De omzetting van de energie uit voeding naar de voor jou bruikbare energievorm ATP gebeurt in je mitochondriën. Maar voeding alleen is niet genoeg. Meer eten geeft niet per definitie meer energie. Hoe werkt dit dan en wat heb je nog meer nodig?
Melatonine: Hoe maak je dit slaaphormoon?
Melatonine is ons slaaphormoon. Hormonen zijn de boodschapperstofjes in ons lichaam die opdrachten doorgeven. Maar zonder hormoon, geen opdracht en dus ook geen uitvoering van de taak. En dan lig je wakker. Wat heeft jouw lichaam nodig om melatonine te maken?
Laat je je op Corona testen bij vermoeidheid?
Veel mensen met COVID-19 zijn moe, maar is vermoeidheid an sich een reden om je te laten testen? Dat hangt er vanaf. Is het een nieuwe vermoeidheid en heb je nog meer klachten? Het toevoegen van vermoeidheid aan het rijtje symptomen vergroot sowieso wel het aantal opgespoorde gevallen.
Hoe slecht is teveel slaap voor je gezondheid?
Is het waar dat meer dan 8 uur slapen per nacht slecht is voor je gezondheid? Dat hoor je weleens toch? Maar is het ook zo en waarom dan? Laten we eens kijken hoe dit zit en of je je nu echt zorgen moet maken als je een lange nachtrust hebt gehad.
